Denemeler-Bacon (9789753638777)

Öç Üstüne
Insanin yaradilisi öç almaya çok yatkin olmakla birlikte, yasalarin kökten söküp atmalari gereken vahsi bir adalettir öç; ilk islenen haksizlik, yasalara bir karsi gelmedir ama bu haksizligin öcünü almaya kalkismak da yasayi hiçe saymaktir. Öcünü alan kisi düsmaniyla ayni olur, oysa hosgörüp geçse düsmanindan üstün duruma gelir, çünkü bagislamak büyük adamlara özgüdür. Süleyman da, bildigime göre söyle der: “Bir yanlisligi bagislamak insanin sanindandir.“ Olan olmustur artik, bir daha degistirilemez, dolayisiyla bilge kisiler ancak simdiyle gelecekle ugrasir, geçmiste olup bitenlerle ugrasanlar ise bosa zaman harcamis olurlar. Bir insan ötekine yalniz kötülük olsun diye degil, ya çikar, ya zevk, ya onur ya da bunlara benzer bir sey ugruna kötülük eder; öyleyse, bir kimseye kendini benden daha çok seviyor diye neden öfkeleneyim? Gerçekten de, mayasi kötü oldugu için kötülük eden bir kimse, elinden baska bir sey gelmedigi için tirmalayan, batan bir dikenli çaliya benzer. Öcün en hosgörülebilecek türü, yasalarin bir çözüme baglayamadigi durumlarda alinan öçtür; ama böyle bir durumda, öç alan kisinin de bu isi yasalarin cezalandirmayacagi bir yoldan yaptigini iyice bilmesi gerekir; yoksa düsman kendisinden gene üstün, hem de bu kez iki kat üstün olur. Kimileri öç alacaklari zaman, karsidakinin durumu önceden bilmesini isterler. Böyleleri soylu kisilerdir, çünkü istedikleri karsidakine bir zarar vermekten daha çok onu pisman etmektir. Ama birtakim alçak, sinsi, kaypak kisiler karanlikta uçan oka benzerler. Floransa dükasi Cosimo, bizi unutan ya da yüzümüze bakmayan arkadaslarin bu davranisini bagislanmaz bir suç gibi görür, büyük bir kesinlikle söyle der: “Kitaplarda size düsmanlarinizi bagislamaniz buyrulmustur, ama dostlarinizi bagislamaniz hiçbir yerde yazili degildir.“ Hazreti Eyüp ise daha ilimli bir sesle konusur: “Tanri eliyle verilen iyi seyleri alip benimserken, kötü seyleri almayacak miyiz?“ Arkadasliklar için de bu böyledir bir bakima. Kafasinda durmadan öç almayi kuran kisinin yaralarinin sagalip iyilesecegi yerde daha da azacagi apaçik bir seydir. Kamuoyu önünde alinan öçler çogunlukla, Caesar’in, Pertinaks’in, Fransa Krali III. Henri’nin, daha baska birçoklarinin ölümünün öcü gibi hayirli olabilir. Ama özel öçlerde durum degisir; evet, kinci insanlar cadilar gibi yasarlar: kötü olduklari için, sonlari da kötü olur.